Δεκέμβριος …ο μήνας των γιορτών, των δώρων και των παραμυθιών!

by Newsroom i-diakopes.gr
Δεκέμβριος …ο μήνας των γιορτών, των δώρων και των παραμυθιών!

Χίλια καλώς όρισες λοιπόν Δεκέμβριε! Με τις γιορτές σου, τα πολλά προσωνύμια και τα δώρα σου!

Της Ελένης Μπετεινάκη*

Επιτέλους ο πιο αγαπημένος μου μήνας έφτασε! Να φταίει που είναι το στερνοπούλι του παππού χρόνου ή που επιτέλους θα έρθει μαζί του και ο χειμώνας; Μήπως γιατί τούτος ο μήνας αν και οι νύχτες του μεγαλώνουν είναι γεμάτος φως; Μήπως φταίει που στολίζουμε το δέντρο, την φάτνη, που έρχονται τα δώρα, τα Χριστούγεννα, η μαγική νύχτα της παραμονής της πρωτοχρονιάς; Ίσως πάλι γιατί θα ΄ρθουν οι πολυαγαπημένοι μου καλικάντζαροι, εκείνοι οι κατσούφηδες, οι κακομούτσουνοι, οι τριχωτοί μα τόσο σκανταλιάρηδες και με τόσες ιστορίες στην πλάτη τους. Μπορεί να φταίει που μυρίζει παντού κανέλα, μοσχοκάρυδο, ζάχαρη άχνη, μέλι και φρέσκο βούτυρο. Ή μήπως επειδή τούτος ο μήνας τα έχει όλα και είναι γεμάτος με μαγικές στιγμές, με μηνύματα αγάπης, με λάμψη, χαρά και χρώματα ξεχωριστά; Ε, λοιπόν το βρήκα! Είναι γιατί ο Δεκέμβριος πάνω απ’ όλα, είναι ο πατέρας των παραμυθιών, της φαντασίας που ξεπερνά τα όρια κι όλοι εμείς οι παραμυθάδες των καιρών μας ξαναγινόμαστε ακόμη πιο παιδιά και όλα μα όλα τα παράξενα και φανταστικά μοιάζουν να πρωταγωνιστούν στη ζωή και στην ψυχή μας.

Χίλια καλώς όρισες λοιπόν Δεκέμβριε! Με τις γιορτές σου, τα πολλά προσωνύμια και τα δώρα σου!

Τον λένε Χριστουγεννιάτη ή Γιορτάρη ή Βρουμάλη από την αρχαία βυζαντινή γιορτή που ξεκινούσε στις 24 του Δεκέμβρη και κάθε μέρα γιόρταζε όποιος το όνομά του ξεκινούσε από το Α, την επόμενη από το Β κι έφταναν το μέτρημα μέχρι τις 17 του Γενάρη. Τον λένε επίσης Γιορτινό λόγω των πολλών θρησκευτικών γιορτών του, Αι Νικολιάτη , Παππού Νικόλα ή Κυρ Λευτέρη. Σε άλλες περιοχές τον φωνάζουν Άσπρο ή Ασπρομηνά ή και Χιονιά για το πυκνό του χιόνι, αλλά και Χριστινιάρη ή Χριστουγεννά.

Και αρχινά το καλαντάρι των γιορτών με την Φιλαρέτη να γιορτάζεικαι τον Σολομών με την Μερόπη στις 2 του μήνα. Στις 3 δεν ξεχνάμε να ευχηθούμε στη Γλυκερία και την Σελεύκεια και με ανυπομονησία φτάνουμε στα λεγόμενα Νικολοβάρβαρα. Στις 4 του Δεκέμβρη γιορτάζει η Αγία Βαρβάρα που λένε πως προστάτευε τα παιδιά από την ευλογιά. Κι επειδή ήταν μια πολύ σοβαρή αρρώστια, για να την « καλοπιάσουν» και να φύγει, της πρόσφεραν μελόπιτα ή κόλλυβα ή φτιάχνανε κολλυβοζούμι που το ονόμαζαν κι αυτό από το όνομά της, Βαρβάρα. Άλλοτε πάλι έφτιαχναν προζύμι και κάνανε μια πίτα με αλεύρι, την έψηναν στο φούρνο και σαν ήταν έτοιμη την περιχύνανε με μέλι. Ύστερα την έβαζαν πάνω στο τραπέζι κι εκείνο το τοποθετούσαν σε ένα τριδρόμι. Εκεί πήγαινε ο παπάς, έκανε παράκληση και η νοικοκυρά έκοβε την πίτα και την μοίραζε σ’όλον τον κόσμο. Από το μέλι της έκαναν ένα σταυρό στην πόρτα κι όσο κρατούσε η επιδημία της ευλογιάς ή ευλογημένης μοίραζαν παντού γλυκά. Κείνη τη μέρα οι γυναίκες δεν σκουπίζουν, μάλιστα κρύβουν τη σκούπα από τα παιδιά γιατί πιστεύουν πως έτσι διώχνουν το κακό.

Την επόμενη μέρα στις 5 του Δεκέμβρη είναι του αγίου Σάββα προστάτη της στεριάς και στην Κρήτη πίστευαν πως ήταν και των φυσικών καταστροφών και ιδιαίτερα των σεισμών. Λένε μάλιστα τη φράση : «Ο Άγιος Σάββας στερεώνει τον κόσμο». Επίσης θεωρείται και προστάτης των αιχμαλώτων με πολλές γνωστές ιστορίες ειδικά από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Άλλοι πάλι τον θεωρούν άγιο του θανάτου που μπορεί να μας διαφυλάξει από αυτόν ή να μας δώσει καλύτερη θέση μετά θάνατον. Είναι γνωστό το λογοπαίγνιο από τα όνομά του : «Αγία Βαρβάρα βαρβαρώνει, Άι Σάββας σαβανώνει και Αι Νικόλας παραχώνει!»

Στις 6 του μήνα γιορτάζει ο άγιος Νικόλαος. Είναι γιορτή που την συναντάμε και στους καθολικούς και σε πολλούς λαούς ανά τον κόσμο αλλά με άλλους συμβολισμούς. Στους ορθόδοξους Χριστιανούς είναι ο προστάτης των Ναυτικών και κύριος των ανέμων και των τρικυμιών. Τρανός καραβοκύρης με γένια που στάζουν θαλασσινό νερό, ρούχα βρεγμένα από την άρμη και μέτωπο ιδρωμένο από την προσπάθεια να προφτάσει να βοηθήσει όλα τα καράβια που κινδυνεύουν. Είναι ο τιμονιέρης των ναυτικών που πάντα τους βοηθά και δεν αφήνει κανένα καράβι να βυθιστεί. Στη Δύση πάλι είναι ο Saint Nikolas κάτι σαν τον δικό μας Άγιο Βασίλη, ψαρομάλλης γέρος που έρχεται πάντα με χιόνια και δώρα φορτωμένος και είναι ιδιαίτερα αγαπητός στα παιδιά.

Και φτάνοντας στις 9 του μήνα γιορτάζει η Αγία Άννα που θεωρείται σαν η ημέρα της λατρευτικής αποθέωσης της έννοιας της γιαγιάς. Μην ξεχνάμε πως ήταν η μητέρα της Θεοτόκου και επίσης η χριστιανική παράδοση την θέλει στείρα που ωστόσο ύστερα από παρακλήσεις γεννά την Μαριάμ ή Μαρία που αφιερώνεται στον Θεό. Κι επειδή οι μέρες όλο αυτό το διάστημα μίκραιναν λένε πως είναι « η μέρα που παίρνει ανάσα » ο καιρός.

Του Αγίου Σπυρίδωνα στις 12, « η μέρα παίρνει ένα σπυρί » κι αυτό γιατί στις 22 του μήνα που έχουμε την χειμερινή ισημερία οι μέρες αρχίζουν σιγά σιγά να μεγαλώνουν. Ο Δεκέμβρης είναι ο μήνας με τις μικρότερες μέρες και τις μεγαλύτερες νύχτες γι αυτό και η παροιμία : «Του Δεκέμβρη η ημέρα καλημέρα-καλησπέρα!»

Ο Άγιος Σπυρίδωνας σύμφωνα με την παράδοση προστατεύει και καταδιώκει την πανώλη αλλά και τα σπυριά από την ευλογιά (παρετυμολογία του ονόματός του). Επίσης προστατεύει και από τον πόνο των αυτιών, καθώς και τους φτωχούς και απελπισμένους. Την παραμονή της γιορτής του έφτιαχναν λαλάγγια δηλαδή τηγανίτες ή χαλβά και τα πήγαιναν στην εκκλησιά, ο παπάς τα ευλογούσε και τα μοίραζε στα παιδιά.

Στις 13 του Δεκέμβρη γιορτάζει η Αγιά Λουκία που είναι προστάτιδα των ματιών και είναι ιδιαίτερα αγαπητή στους Καθολικούς. Συμβολίζει κι αυτή μιας και είναι άρρηκτα δεμένη η λατρεία της με το φως , με το ελάχιστο ελπιδοφόρο μεγάλωμα της ημέρας. Την ίδια μέρα γιορτάζει κι ο Άγιος Ευστράτιος!

Στις 15 του Δεκέμβρη γιορτάζει ο Άγιος Ελευθέριος προστάτης κι αυτός των εγκύων γυναικών που τις βοηθά να έχουν «καλή λευτεριά».

Στις 18 του μήνα είναι του Αγίου Μόδεστου που λατρευόταν θερμά από τους γεωργούς. Τότε «γιορτάζουν τα βόδια » και τα λειτουργούν προσφέροντας κόλλυβα στην εκκλησία και μαζί με αγιασμό τα ρίχνουν στην ταγή τους, ειδικά αυτά που έχουν για να κάνουν το όργωμα. Ότι μένει από τον αγιασμό αυτό τον πάνε στα χωράφια, τα ραντίζουν κι έτσι τα γλιτώνουν από τις ακρίδες , τις αρρώστιες και το κακό μάτι.

Στις 20 του Δεκέμβρη είναι του Αγίου Ιγνατίου που λαογραφικά παρετυμολογείται το όνομά του, αισιόδοξα, και τον φωνάζουν Άγιο Αγνάντιο μιας και οι άνθρωποι α γ ν α ν τ ε ύ ο υ ν τα Χριστούγεννα που έρχονται, αλλά και το αργό μεγάλωμα της ημέρας.

Στις 22 είναι της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας και στις 23 γιορτάζουν οι Άγιοι Δέκα της Κρήτης, ακολουθεί στις 24 η Αγία Ευγενία και λίγο μετά τη μεγάλη γιορτή των Χριστουγέννων στις 27 ο Άγιος Στέφανος.

Δεκέμβριος …ο μήνας των γιορτών, των δώρων και των παραμυθιών!

Το τελευταίο δεκαήμερο του Δεκέμβρη είναι και το πιο σημαντικό. Είναι χαραγμένο στις ψυχές όλων μας από την παιδική μας ηλικία σαν το πιο γιορτινό όλου του χρόνου. Είναι γεμάτο έθιμα, παραδόσεις και δοξασίες που θα τα αναφέρουμε καθ όλη την διάρκεια αυτού του μήνα. Ωστόσο μένουμε λίγο στο Δωδεκαήμερο που ξεκινά την παραμονή των Χριστουγέννων και είναι συνδεδεμένο με την εμφάνιση των καλικαντζάρων ως και την ημέρα των Φώτων. Είναι εκείνα τα μαύρα, τριχωτά και κοκκινομάτικα πλάσματα, τα παγανά, που ζουν κάτω από τη γη κι όλο το χρόνο προσπαθούν με τα τσεκούρια τους να κόψουν το δέντρο που τη στηρίζει, όμως καθώς πλησιάζει η στιγμή που θα το κόψουν τελείως γεννάται ο Χριστός και το δέντρο ξαναγίνεται. Οργισμένα και αυτά ορμούν πάνω στη γη και πειράζουν τους ανθρώπους. Εκείνοι πάλι ανάβουν φωτιές στα τζάκια τους ή τοποθετούν κόσκινα μπροστά στην πόρτα του σπιτιού ώστε μέχρι να μετρήσουν τις τρύπες τους λαλεί ο πετεινός και τρέχουν να εξαφανιστούν μιας και δεν κυκλοφορούν στο φως της μέρας.

Τα Χριστούγεννα στις 25 του Δεκέμβρη είναι πια η πιο μεγάλη γιορτή. Συνδεδεμένη με τη γέννηση του Χριστού και με αμέτρητα έθιμα με κυριότερα εκείνο του δέντρου ή του καραβιού στολισμένων με λαμπιόνια , των κουραμπιέδων, του μελομακάρονου και των ξεροτήγανων. Των καλάντων που λέγονται την παραμονή, του χοίρου που πρέπει να είναι το κατεξοχήν κρέας των Χριστουγέννων, έθιμο που έχει τις ρίζες του στα αρχαία ακόμη χρόνια. Για το έθιμο αυτό έχουν δοθεί διάφορες ερμηνείες. Μια από αυτές θέλει την Παναγία και τον Ιωσήφ να πηγαίνουν στην Αίγυπτο με το Θείο Βρέφος για να μην το βρει ο Ηρώδης και τα γουρούνια που ακολουθούσαν πίσω από το γαϊδουράκι να χαλούν τον κόσμο με τις φωνές και τα χνάρια τους. Σαν τιμωρία λοιπόν από τότε κάθε τέτοια μέρα τα σφάζουν. Άλλη παράδοση λέει πως όταν ο Ηρώδης έσφαξε τα παιδιά στη Βηθλεέμ , τα γουρούνια μούγκριζαν σαν παιδιά που σφάζονταν και κάποιοι από τους δήμιους δεν πλησίαζαν σε κείνες τις περιοχές. Έτσι σώθηκαν κάποια παιδιά και γι αυτό κράτησαν το έθιμο να είναι το πρώτο κρέας που τρώγεται την ημέρα των Χριστουγέννων κι ύστερα από την μεγάλη σαρακοστή.

Κι ο Δεκέμβριος κλείνει με την περίφημη παραμονή της πρωτοχρονιάς με την κοπή της Βασιλόπιτας που ετοιμάζεται από νωρίς είτε σαν ψωμί είτε σαν ζυμωτό γλύκισμα. Και στις δύο περιπτώσεις το τελετουργικό κόψιμό της, το βράδυ της παραμονής , αποτελεί συμβολική πράξη μετάβασης από τον παλιό χρόνο στον καινούργιο. Στις αγροτικές κοινωνίες, το βράδυ αυτό ταΐζουν πιο φροντισμένα τα ζώα τους , στο στάβλο ή στο μαντρί γιατί πιστεύουν πως θα περάσει τη νύχτα ο Αι Βασίλης να τα ρωτήσει.

«Και ξυπνούσαμε λίγο πριν τα ξημερώματα, μια μέρα που ήταν για μας μαγική. Τα τζάμια θαμπωμένα από τις ανάσες μας και το κρύο της νύχτας. Ούτε σόμπα άναβε, ούτε μαγκάλι. Κι έπρεπε να βάλουμε τα πιο γιορτινά μας ρούχα, να τυλιχτούμε σφιχτά με το παλτό, τα γάντια και το κασκόλ και σχεδόν νηστικοί να πάρουμε το δρόμο, να ανηφορήσουμε ίσαμε τον Αι Νικόλα. Το κρύο μας περόνιαζε τα κόκκαλα όμως εμείς είχαμε βρει τον τρόπο να μην σκεφτόμαστε τίποτα εκείνη την ώρα. Χαζεύαμε τα παράθυρα των σπιτιών καθώς περπατούσαμε και βλέπαμε τα χριστουγεννιάτικα δέντρα και τα λαμπιόνια που αναβόσβηναν χαρίζοντας μικρές λάμψεις που φάνταζαν με πολύχρωμα αστέρια στα παιδικά μας μάτια. Θυμάμαι που μετρούσα πόσα θα συναντούσαμε σε όλη τη διαδρομή και ύστερα τα ‘βάζα στο μυαλό μου στη σειρά, να τα ταξινομήσω, να δω πιο θα ήταν το καλύτερο δέντρο του χωριού και πάντα νικούσε εκείνο στην μπαλκονόπορτα της θείας Πόπης που είχε και μια φάτνη με ένα φωτεινό αστέρι φτιαγμένη από γύψο και ασημόχαρτο. Ήταν πανύψηλο εκείνο το δέντρο. Κι ήταν αληθινό έλατο, πολυτέλεια για όλους μας εκείνα τα χρόνια. Και είχε το σπίτι και ζωγραφισμένα παράθυρα με άσπρο σπρέι και αγγελάκια χάρτινα, φιγούρες βγαλμένες από παραμύθια και σπάνιες πια στις μέρες μας. Και σαν φτάναμε στην εκκλησιά όλη η μαγεία και η ομορφιά της μέρας ήταν κλεισμένη στην φάτνη μπροστά στο ιερό, με τεράστιες φιγούρες στο δικό μας ύψος. Νόμιζα με το αθώο μυαλό μου πως ήταν η αληθινή φάτνη που γεννήθηκε ο Χριστός με τα άχυρα, το πλέγμα και τα δώρα που κρατούσαν οι μάγοι. Κι έμεναν τα μάτια μου καρφωμένα εκεί, χωρίς να υπάρχει χρόνος, μόνο η απόλυτη σιωπή και οι ψαλμωδίες ίσαμε να τελειώσει όλη η λειτουργία και να επιστρέψουμε σπίτι όπου η γιαγιά μας είχε ετοιμάσει το πιο απίστευτο χριστουγεννιάτικο πρωινό. Ένα φλιτζάνι με ζωμό από κρέας με μπόλικο λεμόνι και παξιμάδι και ζεστά μελωμένα ξεροτήγανα, καρύδια, αμύγδαλα. Κι ύστερα μας μάζευε όλους γύρω από το μαγκάλι και ξεκινούσε τις ιστορίες με τους καλικάντζαρους που της χαλούσαν συνέχεια το ψωμί και τους κουραμπιέδες και είχε κανονίσει το βράδυ να τους μαντρώσει, έλεγε, με μια παγίδα που είχε φτιάξει και να μας τους δείξει το πρωί…

Και γέμιζε η μέρα με φαντασία και λόγια χαρούμενα, απλά και χουχουλιάρικα εκεί αρχές της δεκαετίας του ΄70.Μια φορά κι έναν καιρό!»*

Καλό μήνα!

ΠΗΓΕΣ :

Ελληνικές Γιορτές και έθιμα λαϊκής Λατρείας, Γ.Α. Μέγας, εκδ Εστία, 2012

Το Δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων, Κώστα Καραπατάκη

Νεοελληνικές αιματηρές συνήθειες, Γ.Ν. Αικατερινίδη

Λαϊκές τελετουργίες στην Κρήτη, Νίκος Ψιλάκης, εκδ. Καρμανωρ

Χριστουγεννιάτικα και των γιορτών, Δημ. Σ. Λουκάτος, εκδ. Φιλιππότη, 1997

Συμπληρωματικά του Χειμώνα και της Άνοιξης, Δημ. Λουκάτος, εκδ. Φιλιππότη, 1985

Blog: Zητούνται Αναγνώστες! http://zhtunteanagnostes.blogs…

*Λόγια του Αέρα, Ελένη Μπετεινάκη, Συλ.Διηγημάτων,2014

Προτεινόμενα